Zakwas z buraka – naturalny probiotyk i eliksir zdrowia

Zakwas z buraka cechuje się intensywnie rubinową barwą i powstaje przez fermentację buraków ćwikłowych w wodzie z dodatkiem soli. Ten tradycyjny napój z Europy Wschodniej zyskuje popularność jako naturalny probiotyk wśród osób dbających o zdrowie.

Zakwas z buraka (ang. beet kvass) to fermentowany napój z buraków czerwonych, ceniony nie tylko za charakterystyczny kwaskowo-słony smak, ale przede wszystkim za prozdrowotne działanie. Proces fermentacji buraków przez bakterie mlekowe sprawia, że w zakwasie kumulują się cenne związki bioaktywne oraz powstają korzystne dla zdrowia mikroorganizmy. Zagraniczne badania naukowe wskazują, że regularne spożywanie zakwasu z buraka może przynosić szereg korzyści dla organizmu – wykazuje on m.in. właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnadciśnieniowe, modulujące odporność, a nawet probiotyczne. Innymi słowy, jego składniki mogą wpływać korzystnie na układ odpornościowy, trawienie, układ krążenia (pomagając np. w regulacji ciśnienia krwi), wykazują działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, wspomagają pracę wątroby, a także poprawiają poziom energii oraz wydolność sportową.

Wpływ na układ odpornościowy (działanie immunomodulujące)

Picie zakwasu z buraka może pozytywnie wpływać na funkcjonowanie układu odpornościowego. Fermentowany sok z buraka wykazuje działanie immunomodulujące, co oznacza zdolność do regulacji odpowiedzi immunologicznej organizmu. Z czego to wynika? Przede wszystkim z obecności probiotycznych bakterii mlekowych oraz licznych witamin i składników odżywczych. Zakwas jest bogaty w witaminę C (np. wariant jodowany zawierał ok. 52 mg/100 ml) oraz witaminy z grupy B, które wspomagają odporność. Obecne w nim probiotyki natomiast pomagają utrzymać równowagę flory jelitowej, co pośrednio wpływa na sprawniejsze działanie układu immunologicznego – badania potwierdzają, że spożywanie żywności probiotycznej może wzmacniać odporność i poprawiać stan jelit. Dzięki temu nasz organizm lepiej radzi sobie z patogenami i stanami zapalnymi.

Wspomaganie trawienia i zdrowia jelit (właściwości probiotyczne)

Zakwas z buraka jest często nazywany „probiotycznym eliksirem” dla układu pokarmowego. W procesie fermentacji buraków powstają pożyteczne bakterie kwasu mlekowego, podobnie jak w kiszonej kapuście czy kefirze. Dzięki temu zakwas może poprawiać trawienie i równowagę mikrobioty jelitowej. Zdrowa flora bakteryjna sprzyja lepszemu wchłanianiu składników odżywczych i regulacji pracy jelit. Osoby pijące zakwas często zauważają, że pomaga on na drobne dolegliwości trawienne – może łagodzić zaparcia lub wzdęcia dzięki stymulacji perystaltyki (tradycyjnie przypisywano mu działanie lekko przeczyszczające przy większych ilościach). Co ważne, zakwas z buraka nie zawiera mleka ani glutenu, więc stanowi świetną roślinną alternatywę dla klasycznych probiotyków nabiałowych. Regularne picie tego napoju wspiera zatem zdrowe jelita, co przekłada się również na lepszą odporność i ogólne samopoczucie.

Korzyści dla układu krążenia i regulacja ciśnienia krwi

Jednym z najlepiej poznanych atutów buraków – a tym samym zakwasu z buraka – jest ich pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Buraki są naturalnym źródłem azotanów, związków które w organizmie przekształcają się w tlenek azotu (NO). Tlenek azotu działa rozszerzająco na naczynia krwionośne, dzięki czemu poprawia krążenie i obniża ciśnienie tętnicze. Aktualne badania potwierdzają ten efekt: np. w badaniu osób starszych picie skoncentrowanego soku z buraka dwa razy dziennie przez 2 tygodnie znacząco obniżyło ich ciśnienie krwi, poprawiając elastyczność naczyń. U uczestników wzrosła ilość pożytecznych bakterii w ustach, co usprawniło konwersję azotanów do tlenku azotu – w efekcie ciśnienie spadło, a stan naczyń uległ poprawie. Co ciekawe, zaobserwowano przy tym spadek stanu zapalnego w organizmie, co dodatkowo wspomaga zdrowie serca.

Zakwas z buraka może również wspierać utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu. W badaniu klinicznym z udziałem dorosłych z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby wykazano, że dodanie soku z buraków do diety na 12 tygodni spowodowało obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego, “złego” cholesterolu LDL oraz trójglicerydów we krwi. Dzięki temu picie zakwasu może potencjalnie zmniejszać ryzyko miażdżycy. Dodatkowo zawarte w burakach betalainy (czerwone barwniki) działają ochronnie na śródbłonek naczyń i zapobiegają utlenianiu cholesterolu LDL. Podsumowując, regularne spożywanie zakwasu z buraka to prosty sposób na wsparcie zdrowia serca i naczyń – pomaga utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi oraz korzystny profil lipidowy krwi.

Właściwości antyoksydacyjne (zwalczanie wolnych rodników)

Buraki ćwikłowe należą do warzyw o wyjątkowo wysokim potencjale antyoksydacyjnym, a fermentacja dodatkowo ten potencjał uwydatnia. Antyoksydanty to związki, które neutralizują wolne rodniki – szkodliwe cząstki uszkadzające komórki i przyspieszające starzenie oraz rozwój chorób przewlekłych. Zakwas z buraka zawiera bogactwo takich związków: polifenoli, betalain (np. betanina nadająca burakom kolor) oraz karotenoidów, a także witaminę C. Badania wskazują, że spożywanie buraków i ich przetworów może zapobiegać skutkom stresu oksydacyjnego, chroniąc przed rozwojem chorób cywilizacyjnych zależnych od wolnych rodników.

Co więcej, proces fermentacji może zwiększać biodostępność niektórych antyoksydantów. Mikroorganizmy fermentujące rozkładają związki złożone na formy prostsze – np. uwalniają wolne formy polifenoli o silniejszym działaniu przeciwutleniającym. W badaniu porównującym różne rodzaje zakwasu stwierdzono, że wszystkie zawierały znaczące ilości substancji antyoksydacyjnych i wykazywały wysoką zdolność do neutralizacji wolnych rodników (FRAP, DPPH, ABTS). Oznacza to, że picie zakwasu z buraka może wspomagać organizm w obronie przed stresem oksydacyjnym, przyczyniając się do profilaktyki m.in. chorób serca, neurodegeneracyjnych czy nowotworów.

Działanie przeciwzapalne

Przewlekły stan zapalny o niskim nasileniu uznawany jest za „cichego zabójcę” – przyczynia się do rozwoju wielu chorób przewlekłych (miażdżycy, cukrzycy, raka, chorób stawów). Dlatego tak cenne są produkty o działaniu przeciwzapalnym. Zakwas z buraka zalicza się do nich, co potwierdzają badania. Już wcześniej wspomniano, że fermentowany sok z buraka wykazuje właściwości przeciwzapalne, m.in. dzięki obecności antyoksydantów i związków bioaktywnych redukujących reakcje zapalne. Zawarte w burakach betalainy mają udokumentowane działanie przeciwzapalne – potrafią hamować aktywność enzymów prozapalnych i zmniejszać wytwarzanie cytokin zapalnych.

Co ważne, badania kliniczne dostarczają bezpośrednich dowodów na łagodzenie stanu zapalnego przez buraki. W randomizowanym eksperymencie z 52 pacjentami z cukrzycą typu 2 codzienne picie skoncentrowanego soku z buraka przez 12 tygodni znacząco obniżyło poziom kluczowych markerów zapalnych we krwi – w tym interleukiny 6 (IL-6), czynnika martwicy nowotworów α (TNF-α) oraz czynnika transkrypcyjnego NF-κB. U osób niepijących soku wskaźniki te w tym czasie wzrosły, co sugeruje nasilanie się stanu zapalnego. Wyniki te pokazują, że składniki buraka mogą realnie hamować procesy zapalne w organizmie. Redukcja przewlekłego stanu zapalnego przekłada się zaś na mniejsze ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, lepszą kontrolę glikemii u diabetyków, a nawet może spowolnić procesy starzenia.

Wsparcie pracy wątroby i detoksykacja organizmu

W medycynie ludowej zakwasowi z buraka przypisuje się właściwości „oczyszczające krew” i wspomagające wątrobę. W świetle nauki twierdzenia te znajdują uzasadnienie. Buraki są bogate w betainę – związek, który chroni komórki wątroby i usprawnia metabolizm tłuszczów. Badania wykazały, że betaina pomaga zapobiegać odkładaniu się tłuszczu w hepatocytach (komórkach wątroby) i działa hepatoprotekcyjnie. Regularne spożywanie zakwasu (lub soku) z buraka może zatem przeciwdziałać stłuszczeniu wątroby i wspierać regenerację tego narządu.

Potwierdza to randomizowane badanie kliniczne z 2023 roku, w którym pacjenci z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby przez 3 miesiące otrzymywali sok z buraka lub stosowali dietę śródziemnomorską. U osób pijących buraki nastąpiła wyraźna redukcja stłuszczenia wątroby (potwierdzona badaniem USG) oraz spadek poziomu enzymów wątrobowych we krwi. Autorzy zasugerowali, że buraki mogą stanowić skuteczne wsparcie leczenia niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD). Dodatkowo zakwas z buraka, dzięki antyoksydantom, zmniejsza stres oksydacyjny i stan zapalny w wątrobie, co ułatwia procesy detoksykacyjne. Innymi słowy, pomaga on wątrobie neutralizować i usuwać toksyny z organizmu. Poprawa funkcji wątroby często skutkuje też lepszą przemianą materii i samopoczuciem – nieprzypadkowo zakwas z buraka bywa nazywany „naturalnym detoksem”.

Wpływ na poziom energii i wydolność fizyczną

Czy picie zakwasu z buraka może przełożyć się na więcej energii w ciągu dnia lub lepsze wyniki sportowe? Wiele wskazuje, że tak. Dzięki wysokiej zawartości azotanów zakwas z buraka poprawia utlenowanie tkanek i wydajność energetyczną mięśni. Tlenek azotu powstający z azotanów sprawia, że podczas wysiłku fizycznego krew sprawniej dostarcza tlen do pracujących mięśni, a one efektywniej go wykorzystują. W praktyce obserwuje się wtedy mniejsze zmęczenie i lepszą wydolność. Liczne badania sportowe dowodzą, że suplementacja sokiem z buraka zwiększa wytrzymałość – np. kolarze pokonują dystans minimalnie szybciej, biegacze wydłużają czas do wyczerpania, a trening staje się odczuwalnie lżejszy pod względem „kosztu tlenowego”. Metaanalizy wskazują, że aby zaobserwować ten efekt, trzeba dostarczyć ok. 5–7 mmol azotanów (dawka znajdująca się w ~500 ml soku z buraka) przed aktywnością. Zakwas z buraka, choć mniej skoncentrowany niż specjalne suplementy dla sportowców, również zawiera naturalne azotany – może więc stanowić legalny „doping” poprawiający osiągi.

Co więcej, właściwości przeciwzapalne buraka pomagają w regeneracji powysiłkowej. W badaniach wykazano, że picie soku z buraka przed intensywnym treningiem zmniejsza ból mięśni i przyspiesza ich regenerację po wysiłku. Zakwasy i stany zapalne w mięśniach są łagodniejsze, co umożliwia szybszy powrót do treningów. Dla osób aktywnych fizycznie zakwas z buraka może być więc świetnym dodatkiem do diety – zarówno zwiększa energię i wydolność, jak i wspomaga odnowę potreningową. Warto dodać, że efekt pobudzający wywołany burakami jest subtelny i naturalny (wynika z lepszego odżywienia komórek tlenem), w przeciwieństwie do np. kofeiny nie powoduje rozdrażnienia czy przyspieszenia tętna. Dlatego po zakwas z buraka sięgają chętnie także osoby odczuwające zmęczenie na co dzień – wiele z nich zauważa poprawę poziomu energii i ogólnej witalności przy regularnym piciu tego napoju.

Pytania i odpowiedzi

1. Jak często pić zakwas z buraka?
Najlepiej regularnie, w niewielkich porcjach. Zaleca się pić zakwas codziennie lub co najmniej kilka razy w tygodniu, aby w pełni wykorzystać jego prozdrowotne działanie. Najbardziej popularna dawka to około 50–100 ml dziennie, czyli około 1/4–1/2 szklanki. Na początku warto zacząć od mniejszych ilości (np. do połowy szklanki dziennie), by organizm przyzwyczaił się do fermentowanego napoju. Z czasem, jeśli wszystko jest w porządku, można zwiększyć porcję do jednej małej szklanki dziennie. Nie ma potrzeby pić bardzo dużych ilości – regularność jest ważniejsza niż jednorazowa duża dawka. Pamiętajmy, że zakwas z buraka to skoncentrowany tonik zdrowotny; już mała porcja dziennie dostarcza cennych składników.

2. Kto nie powinien pić zakwasu z buraka?
Choć zakwas z buraka jest zdrowy, nie każdy może go pić bez ograniczeń. Ostrożność powinny zachować osoby:

• Z tendencją do kamieni nerkowych – buraki zawierają sporo szczawianów, które mogą sprzyjać tworzeniu kamieni u podatnych osób.
• Z bardzo niskim ciśnieniem krwi – zakwas może dodatkowo obniżać ciśnienie, co u hipotensyjnych osób może wywołać zawroty głowy czy osłabienie.
• Z hemochromatozą (nadmiernym gromadzeniem żelaza) – buraki mają trochę żelaza; przy tej rzadkiej chorobie lepiej unikać nadmiaru żelaza w diecie.
• Z ostrymi chorobami układu pokarmowego – osoby z aktywnymi wrzodami żołądka, silnym refluksem czy ostrym nieżytem jelit mogą źle tolerować kwaśne, fermentowane płyny.
• Ze skłonnością do alergii – alergia na buraki zdarza się rzadko, ale jeśli ktoś ma reakcję alergiczną na buraki, oczywiście nie powinien pić zakwasu.

Warto też zachować umiar przy cukrzycy – sam zakwas ma niski indeks glikemiczny i mało cukru (większość cukrów z buraka ulega fermentacji), ale duże ilości mogą nieco wpłynąć na poziom glukozy. Kobiety w ciąży i karmiące piersią mogą pić niewielkie ilości zakwasu, ale najlepiej wcześniej skonsultować się z lekarzem. Generalnie, jeśli mamy jakieś poważne schorzenie lub przyjmujemy leki (np. na nadciśnienie), warto zapytać lekarza, czy zakwas z buraka jest dla nas wskazany.

3. Jak przygotować zakwas z buraka w domu?
Przygotowanie domowego zakwasu z buraka jest proste i nie wymaga specjalnych starterów. Oto podstawowy sposób:

• Składniki: 2–3 duże buraki czerwone, ok. 1 litr przegotowanej ostudzonej wody, 1–2 łyżki soli niejodowanej (na litr wody), opcjonalnie kilka ząbków czosnku, kawałek korzenia imbiru lub kromka razowego chleba na zakwasie (dla przyspieszenia fermentacji).
• Przygotowanie buraków: Buraki umyj i obierz (choć niektórzy zostawiają skórkę dla bakterii). Pokrój w duże kawałki lub plastry.
• Fermentacja: Kawałki buraka włóż do wyparzonego słoja i zalej solanką – wodą wymieszaną z solą. Ważne, by buraki były całkowicie przykryte płynem. Dodaj opcjonalne przyprawy (np. czosnek, liść laurowy, ziele angielskie dla smaku). Słój nakryj gazą lub luźno pokrywką. Pozostaw w temperaturze pokojowej. Fermentacja trwa około 5–7 dni – codziennie sprawdzaj, czy na powierzchni nie tworzy się piana lub nalot (ewentualny biały nalot to zazwyczaj nieszkodliwe drożdże, można go zebrać łyżką).
• Zakończenie fermentacji: Gdy zakwas nabierze głębokiego buraczkowego koloru i kwaśno-winnego aromatu, odcedź płyn od buraków. Przelej zakwas do butelek/słoików i przechowuj w lodówce. Buraki możesz zalać świeżą solanką, by nastawić kolejną, nieco słabszą porcję (tzw. drugi rzut fermentacji, krótszy – ok. 2–3 dni).

Domowy zakwas jest gotowy do picia od razu po schłodzeniu. Pamiętaj o użyciu przegotowanej lub źródlanej wody (nie surowej kranówki) – chlor z wody kranowej może hamować fermentację. Dobrze wyparz też naczynia, aby nie wprowadzić niepożądanych bakterii. Taki własnoręcznie zrobiony zakwas z buraków jest naturalny, bez konserwantów i pełen probiotyków – zdrowie w czystej postaci!

4. Ile trwa fermentacja zakwasu z buraka?
Standardowy czas fermentacji zakwasu z buraków to około 5 do 7 dni w temperaturze pokojowej. Dokładny czas zależy od warunków: w cieplejszym pomieszczeniu fermentacja przebiegnie szybciej (nawet 4–5 dni), a w chłodniejszym może się wydłużyć do ponad tygodnia. Orientacyjnie, w temperaturze ok. 18–22°C większość przepisów podaje właśnie ~6 dni. Po 4–5 dniach warto zacząć próbować zakwas – gdy osiągnie kwaskowaty, lekko pikantny smak i intensywnie czerwony kolor, jest gotowy. Jeśli wolisz łagodniejszy, mniej kwaśny smak, możesz przerwać fermentację nieco wcześniej; dla mocniejszego zakwasu zostaw buraki na maksymalnie 7–8 dni. Uważaj jednak, by nie przedłużać fermentacji zbyt długo – przy bardzo długim fermentowaniu napój może stać się zbyt octowy w smaku, a nawet się zepsuć. Po odcedzeniu zakwas dalej powoli fermentuje w lodówce, ale chłód znacząco ten proces hamuje. Podsumowując: niepełny tydzień to przeważnie optymalny czas, by otrzymać smaczny i bogaty w probiotyki zakwas z buraków.

5. Czy picie zakwasu z buraka ma skutki uboczne?
Zakwas z buraka jest na ogół dobrze tolerowany, jednak jak każdy produkt może powodować pewne drobne skutki uboczne u niektórych osób. Oto, co można zaobserwować:

• Czerwone zabarwienie moczu lub stolca (tzw. beeturia): Po burakach to normalne zjawisko – u części osób mocz czy kał przybierają różowy/czerwony odcień. Może to wyglądać niepokojąco, ale jest niegroźne i ustępuje po 1–2 dniach. Świadczy tylko o wydalaniu barwników buraka.
• Łagodne dolegliwości trawienne: U osób wrażliwych lub nieprzyzwyczajonych fermentowane produkty mogą wywołać przejściowo wzdęcia, uczucie przelewania czy luźniejsze stolce. Dlatego zaleca się zaczynać od małych ilości zakwasu – pozwoli to jelitom zaadaptować się do nowych bakterii. Z czasem układ pokarmowy zwykle się przyzwyczaja i te objawy mijają.
• Obniżenie ciśnienia krwi: Jak wspomniano, buraki mogą dość skutecznie redukować ciśnienie. U osób z prawidłowym lub niskim ciśnieniem wypicie dużej porcji zakwasu może spowodować lekki spadek ciśnienia objawiający się np. zawrotami głowy. Dlatego osoby z niskim ciśnieniem powinny pić zakwas ostrożnie i raczej w mniejszych porcjach.
• Ryzyko kamieni nerkowych przy nadmiernym spożyciu: Buraki zawierają szczawiany, które w dużych ilościach mogą sprzyjać tworzeniu kamieni nerkowych. Umiarkowane picie zakwasu (np. 100 ml dziennie) nie stanowi problemu, ale wypijanie np. pół litra dziennie przez długi czas nie jest wskazane u osób z tendencją do kamicy.

6. Czy zakwas z buraka zawiera alkohol?
Nieznaczne ilości – tak, ale w praktyce uważa się go za napój bezalkoholowy. Podczas fermentacji buraków dominuje fermentacja mlekowa (przez bakterie Lactobacillus), jednak dzikie drożdże obecne na skórce buraka też mogą minimalnie fermentować cukry do etanolu. Na szczęście poziom alkoholu jest bardzo niski. Typowy domowy zakwas z buraka ma poniżej 1% alkoholu objętościowo, często około 0,5% lub mniej. To porównywalnie tyle co w kefirze czy dojrzewającym bananie – śladowe ilości, które nie wywołują efektu alkoholowego. Dlatego zakwas z buraka klasyfikowany jest jako napój bezalkoholowy i mogą go pić osoby niepijące alkoholu.

Czy mogą go pić dzieci? Tak, ale w umiarkowanych ilościach. Ze względu na wspomniane śladowe promile etanolu i dość intensywny smak, lepiej podawać go starszym dzieciom (np. w wieku szkolnym) niż maluchom. Dla dzieci proponuje się małe porcje (np. 30–50 ml) i można rozcieńczyć zakwas wodą lub sokiem, by smak był łagodniejszy. Wiele dzieci nie przepada od razu za kwaskowatym, ziemistym smakiem buraczanego kiszonu, więc warto wprowadzać go stopniowo. Podsumowując – zawartość alkoholu w zakwasie z buraka jest tak niska, że napój ten jest bezpieczny dla większości ludzi, w tym dzieci (pod nadzorem rodziców) oraz kobiet w ciąży. Ważne oczywiście, by był to prawidłowo przygotowany zakwas domowy lub sprawdzony produkt, a nie np. długo fermentowany wyrób, który mógłby przekroczyć 1–2% alkoholu.

Zapisz się do naszego newslettera i odbierz darmowego e-booka!

Imię

E-mail

Akceptuje politykę prywatności

7. Czym różni się zakwas z buraka od zwykłego soku z buraka?
Choć baza jest taka sama (burak ćwikłowy), zakwas z buraka to nie to samo co świeży sok z buraka – różnice są znaczące. Przede wszystkim fermentacja zmienia profil napoju:

• Zakwas zawiera probiotyki – żywe kultury bakterii mlekowych – czego brak w świeżym soku. To tak jak kiszona kapusta kontra surowa kapusta: fermentowana wersja zyskuje nowe właściwości prozdrowotne.
• W procesie fermentacji cukry z buraka zostają częściowo rozłożone. Dzięki temu zakwas jest mniej słodki (ma niższą zawartość cukru i kalorii) oraz ma niższy indeks glikemiczny niż słodki sok z surowego buraka. Osoby na diecie niskocukrowej czy diabetycy częściej tolerują zakwas niż czysty sok.
• Smak i pH: Sok z buraka jest słodkawy i ziemisty, zakwas zaś kwaśny, lekko słony i „musujący” na języku. Ma odczyn bardziej kwasowy (pH ok. 4), co wpływa korzystnie na trawienie, podczas gdy świeży sok ma pH zbliżone do obojętnego.
• Trwałość: Fermentacja konserwuje napój – zakwas można przechowywać w lodówce dłużej (kilka tygodni) bez pasteryzacji, podczas gdy świeży sok szybko się psuje i wymaga wypicia w ciągu doby.
• Zawartość związków bioaktywnych: Zarówno sok, jak i zakwas dostarczają witamin, minerałów, azotanów i przeciwutleniaczy obecnych w buraku. Jednak pewne związki w zakwasie mogą być bardziej biodostępne (np. polifenole w formie przekształconej przez bakterie). Sok z kolei zachowuje więcej faktycznej zawartości witaminy C (która częściowo ulega rozkładowi w trakcie fermentacji mlekowej). Różnice nie są tu ogromne – oba napoje są odżywcze, choć nie identyczne.

Czy któryś jest zdrowszy? To zależy od potrzeb. Zakwas z buraka oferuje probiotyki i niższą zawartość cukru, co czyni go świetnym wyborem dla zdrowia jelit i przy dietach ograniczających cukier. Świeży sok z buraka dostarczy nieco więcej witaminy C i może być wypity w większej objętości naraz (bo jest łagodniejszy w smaku i nie tak kwaśny). W praktyce wiele osób pije na co dzień niewielkie porcje zakwasu jako suplement prozdrowotny, a po sok z buraka sięga np. przed intensywnym treningiem dla efektu ergogennego. Oba przetwory z buraka mają swoje zalety – zakwas to jakby „burak wzbogacony o moc fermentacji”, dzięki czemu zyskuje dodatkowe właściwości korzystne dla zdrowia.

Źródła: Korzystałem z aktualnych zagranicznych publikacji naukowych i medycznych, m.in. z czasopism Foods (MDPI), Free Radical Biology and Medicine, Journal of Food Science oraz raportów uniwersyteckich.